ေရွးေခတ္ ျမန္မာ့ေခါင္းေလာင္းမ်ား

ေၾကးသြန္းလုပ္ငန္းသည္ ပန္းတဥ္းအတတ္တြင္ ပါဝင္ေၾကာင္းကို ပန္းတိမ္, ပန္းဘဲ, ပန္းပြတ္ဆြဲ, သြန္းျမဲပန္းတဥ္းတတ္-ဟူ၍ ဆိုထားေလသည္။
အထည္ကိုယ္ျဒပ္ ေလးလံႀကီးမားေသာ ဝတၳဳပစၥည္းမ်ားကို သြန္းလုပ္ျခင္းသည္ ပန္းတဥ္းပညာတရပ္ပင္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားလာေသာ အေနာ္ရထာမင္းလက္ထက္မွစ၍ ေၾကးေခါင္းေလာင္းမ်ားကို သြန္းလုပ္လာခဲ့ေလသည္။

က်န္စစ္သားမင္းလက္ထက္တြင္ ထင္ရွားေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီးငါးလံုးကို ေၾကးစင္ ၁၀၀၀-စီျဖင့္ သြန္းလုပ္သည္။ ေရႊစည္းခံုဘုရားတြင္ သံုးလံုး၊ အာနႏၵာဘုရားတြင္ တလံုး၊ မင္းအိုခ်မ္းသာဘုရားတြင္ တလံုး လွဴဒါန္းခဲ့ေလသည္။

အေလာင္းစည္သူမင္းလည္း ေၾကးစင္တိုးလာခ်ိန္ တေသာင္း (ပိႆာခ်ိန္ တသိန္း) စီ ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး ႏွစ္လံုးကို ေရႊဂူဘုရားႏွင့္ သဗၺညဳဘုရားမ်ားတြင္ တလံုးစီလွဴဒါန္းခဲ့ေလသည္။

ေရွးျမန္မာမင္းအဆက္ဆက္တို႔၏ ကုသိုလ္ေတာ္မ်ားတြင္ ေခါင္းေလာင္းႀကီးငယ္ အရြယ္ရြယ္အစားစားတို႔ကို ဘုရားေစတီ ပုထိုးမ်ားတြင္ လွဴဒါန္းေတာ္မူခဲ့ေလသည္။ ဥႆာပဲခူးမြန္ေက်ာက္စာမ်ားႏွင့္တကြ ပုဂံေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ေတြ႔ရွိရျခင္းအားျဖင့္ ေရွးျမန္မာမြန္ဘုရင္မ်ားသည္ ေခါင္းေလာင္းမ်ားကို မြန္ျမတ္ေသာ ဒါနတခုအျဖစ္ လွဴဒါန္းခဲ့ေၾကာင္း သိႏိုင္ေလသည္။

(ဖ်က္ဆီးျခင္းခံရေသာ ေခါင္းေလာင္း)
မြန္ဘုရင္မႀကီး ရွင္ေစာပုကို ဆက္ခံေသာ ဓမၼေစတီမင္းသည္ ေၾကးခ်ိန္ပိႆာ တသိန္းရွစ္ေသာင္းရွိ၍ အဝ-ရွစ္ေတာင္၊ ေဇာက္ ၁၂-ေတာင္ရွိ ေခါင္းေလာင္းႀကီးႏွင့္တကြ ေၾကးခ်ိန္ပိႆာ ၅၀၀-စီရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းငယ္တို႔ကို တိဂံုဆံေတာ္ရွင္အား လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ငဇင္ကာ သိမ္းယူဖ်က္ဆီးသြားသျဖင့္ ယခုအခါ မေတြ႔ႏိုင္ေတာ့ေပ။

(ေပ်ာက္ဆံုးေနေသာ ေခါင္းေလာင္း)
အမရပူရျမိဳ႔နယ္ ေရႊဂြမ္းထုပ္ရပ္ကြက္၊ ဖန္ခ်က္အရပ္တြင္ နဂါးရံုဘုရား-ကိန္းဝပ္ေတာ္မူသည္။ ထိုနဂါးရံုဘုရားတြင္ ယခင္က ေခါင္းေလာင္းတလံုးရွိသည္။ ထိုဘုရားတြင္ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းေတာ္၌ စတည္ေသာ ဒါယကာမင္းမွအစ အဆက္ဆက္ျပဳျပင္မႈ မ်ားကို ေခါင္းေလာင္းစာျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ့သည္ဟု ဆို၏။ မသမာသူမ်ား၏ ခိုးယူဖ်က္ဆီးခဲ့မႈေၾကာင့္ ယင္းေခါင္းေလာင္းႀကီး ေပ်ာက္ဆံုးပ်က္စီးသြားခဲ့သျဖင့္ သမိုင္းဆိုင္ရာ အေထာက္အထား အခ်က္အလက္မ်ားပါ ဆံုးရႈံရ ေလသည္။

( မြန္ျမိဳ႔စားႀကီး၏ ေခါင္းေလာင္း)
မြန္တို႔ဌာနျဖစ္ေသာ မုတၱမေတာင္ထိပ္ က်ိဳက္ဖ်င္ကူေစတီေတာ္မွ ႏိုင္ငံျခားပေယာဂ မကင္းေသာ ျပည္တြင္း သူခိုးႀကီးမ်ားသည္ ႏိုင္ငံျခားတို႔ထံမွ တံစိုးကိုစား၍ ဘုရားမွေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေတာင္ေအာက္သို႔ သယ္ခ်ျပီးလွ်င္ ျမစ္တြင္းမွ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေလွျဖင့္သယ္ယူရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေလသည္။

သို႔ေသာ္ ျမစ္ကမ္းအေရာက္တြင္ လူအမ်ားက ျမင္ၾက၍ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကို သူခိုးတို႔က ပစ္္ေျပးၾကသျဖင့္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး က်န္ရစ္သည္။ ထိုေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေတာင္ေပၚ က်ိဳက္ဖ်င္ေစတီေတာ္သို႔ ျပန္လည္၍တင္ရန္ ခဲယဥ္းလွသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မုတၱမျမစ္ကမ္းရွိ ျမသိန္းတန္ေစတီတာ္-ရင္ျပင္တြင္ ယခုတိုင္ ျမင္ေတြ႔ႏိုင္ေလသည္။

ထိုေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ ဒါယကာမွာ ဆင္ျဖဴရွင္မင္း ခန္႔ထားေသာ မြန္ျမိဳ႔စားႀကီး လဂန္ျဗိဳက္ျဖစ္သည္။ ျမိဳ႔စားႀကီးသည္ ဆရာေတာ္ႀကီး မဟာဗိဒ်ာသီရိသုဒၶဗိဒ်ာ-၏ စီမံခ်က္အရ သကၠရာဇ္ ၈၅၅-ခု နတ္ေတာ္လဆုတ္ ၁-ရက္၊ တနဂၤေႏြေန႔တြင္ လွဴဒါန္းခဲ့သည္ဟု ျဗဟၼာစာရီမြန္ဗိုလ္ေက၏ မွတ္တမ္းအရ သိရွိရေလသည္။

(စဥ့္ကူးမင္း ေခါင္းေလာင္း)
ရန္ကုန္ျမိဳ႔ ေရႊတိဂံုဘုရားရင္ျပင္ေတာ္ ရာဟုေတာင့္တြင္ရွိသည္။ ၁၇၇၈-ခုႏွစ္တြင္ သြန္းလုပ္ခဲ့သည္။ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀-ေက်ာ္ရွိခဲ့ျပီ။ ျဗိတိသွ် ကိုလိုနီတို႔က သယ္ယူသြားရာတြင္ ရန္ကုန္ျမစ္တြင္းသို႔ က်သည္။ ၁၈၂၄-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာတို႔က သယ္ယူထားရေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီးျဖစ္ေလသည္။

စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္း၏ အေလးခ်ိန္မွာ ၅၅၅၅-ပိႆာရွိသည္။ တန္ခ်ိန္ ၂၄-တန္ခန္႔ေလးသည္။ ေပါင္းကိုင္းမွ ေခါင္းေလာင္းအထိ ၁၁-ေပခြဲရွည္သည္။ ေၾကးသားအထုမွာ ၁-ေပထုရွိသည္။ ေခါင္းေလာင္းႏႈတ္ခမ္းဝမွာ ၆-ေပႏွင့္ ၈-လက္မ က်ယ္သည္။ ေခါင္းေလာင္းစာအရ အခ်င္း ၅-ေတာင္၊ အရပ္ ၇-ေတာင္ ႏွစ္မိုက္၊ လံုးပတ္ ၁၅-ေတာင္၊ အထု ၂-မိုက္ႏွင့္ ငါးသစ္-ဟူ၍ ျပဆိုထားေလသည္။

ေခါင္းေလာင္းႀကီးတြင္ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ စာ ၁၂-ေၾကာင္းမွ် ေခါင္းေလာင္းစာ ေရးထိုးထားသည္။ ေခါင္းေလာင္းစာတြင္ ဤတမၸကုတၱ ေတာင္ထိပ္ရွိ ေစတီေတာ္သို႔ ဖူးေျမာ္ရန္ေရာက္လာသူတို႔ ၾကည္ညိဳသဒၶါပြားစိမ့္ေသာငွါ ဤကမၻာတြင္ ေရွးဦးစြာ ပြင့္ေတာ္မူကုန္ေသာ ငါးမာရ္ေအာင္ျမင္ ဘုရားသခင္ ေလးဆူတို႔၏ ပဥၥေလာဟာ ရုပ္တုေတာ္ျမတ္ေလးဆူကို ေစတီေတာ္ ေလးမ်က္ႏွာတြင္ ဘံုသာေရႊေက်ာင္းေတာ္ႏွင့္ တကြ တည္ထား ေကာင္းမႈျပဳထားေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားေလသည္။

ထို႔ေနာက္တြင္ ဤသို႔ သဒၵဒါန ဝတၳဳပူေဇာ္ရေသာ ေကာင္းမႈေၾကာင့္ ဒါနစေသာ ပါရမီကို ျဖည့္စြမ္းေဆာင္ရြက္၍ ပညာဓိက သမၼာသမၺဳဒၶ ဂုဏ္ေက်းဇူး အထူးထူးျဖင့္ သံုးဦးလူနတ္ ပရိသတ္တို႔အား တရားတည္းဟူေသာ ေအာင္ဆုေပး၍ ခ်မ္းေအးသုခ နိဗၺာနသို႔ တင္ပို႔ရသည္ျဖစ္လိုေသာ ဘဝႀကီးငယ္ က်င္လည္သမွ် သုဂတိဘဝ လူမင္းနတ္မင္းအျဖစ္ကိုသာရ၍ နတ္လူသတၱဝါ ျဗဟၼာအေပါင္းတို႔သည္ ခ်စ္ၾကည္အပ္ေသာအရပ္၌ သာယာသျဖင့္ က်ဴးရင့္ေသာ ကရဝိက္မင္းအသံကို ႏွစ္သိမ့္သကဲ့သို႔ ေၾကာက္ေစအပ္ေသာအရာႏႈိက္ ကုသမင္း၊ ပုဏၰက၊ အာဠာဝကတို႔ အသံကဲ့သို႔ အလိုရွိရာအရပ္တိုင္း ၾကားႏံ႔ွေသာအာဏာ၊ သာယာေသာအသံႏွင့္ ျပည့္စံုသည္ျဖစ္လိုေသာ္ဝ္-ဟူ၍ စဥ့္ကူးမင္းက ဆုေတာင္းထားေလသည္။

ထို႔ျပင္လည္း မိမိအလိုရွိ ေတာင့္တေသာ အက်ိဳးကို စိတ္ၾကံကာမွ်ႏွင့္ ျပည့္စံုေစေသာ၊ အလိုမရွိ မေတာင့္တေသာအက်ိဳးကို တရံတဆစ္မွ် မၾကံဳေတြ႔ မျမင္မၾကားရေသာ အရိေမေတၱယ်ဘုရားရွင္ ပြင့္ေတာ္မူေသာအခါ ဘုရားဗ်ာဒိတ္ပန္းကို ပန္ရေစေသာ္-စသည္ျဖင့္ ဆုေတာင္းထားေလသည္။

မဟာဃ႑ေခါင္းေလာင္းႀကီးကို လွဴဒါန္းရေသာ အက်ိဳးကို မယ္ေတာ္ ခမည္းေတာ္ ဆင္ျဖဴရွင္ ဘိုးေတာ္ အေလာင္းမင္း တရားႀကီးႏွင့္ ဘြားေတာ္တို႔ႏွင့္တကြ သားေတာ္ သမီးေတာ္ ေဆြမ်ိဳးမွဴးမတ္တို႔ အမွ်ေပးထားသည္။ ထို႔ေနာက္ တမၸကုတၱေတာင္ေတာ္ ပတ္ဝန္းက်င္ ဆံေတာ္ရွင္ေစတီေတာ္အား ေစာင့္ေရွာက္ေသာ နတ္တို႔ႏွင့္တကြ အာကာသစိုး၊ ဘုမၼစိုး နတ္မ်ားႏွင့္တကြ သတၱဝါအားလံုးတို႔အား ကုသိုလ္ေကာင္းမႈ ရေစသတည္း-ဟူ၍ အမွ်ေဝဆုေတာင္းစာ ေရးထိုးထားသည္။ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ ေပါင္းကိုင္းတြင္ နယားရုပ္မ်ားကို သရုပ္ေဖာ္ထားေလသည္။

( သာယာဝတီမင္း ေခါင္းေလာင္း)
ရန္ကုန္ျမိဳ႔ ေရႊတိဂံုရင္ျပင္ေတာ္ တနဂၤေႏြေထာင့္တြင္ တည္ရွိသည္။ ၁၈၄၁-ခုႏွစ္တြင္ သြန္းလုပ္ေတာ္မူသည္။ သာယာဝတီမင္း၏ မဟာတိသဒၵဃ႑ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ အတိုင္းအတာမွာ ေခါင္းေလာင္းသက္သက္ ၇-ေပအျမင့္ရွိသည္။ အဝအက်ယ္ ၆-ေပ၊ ၈-လက္မရွိသည္။ ႏႈတ္ခမ္းသား ၁-ေပထု ရွိေလသည္။
ျမန္မာအတိုင္းအတာမွာ ေခါင္းေလာင္းရပ္ ၉-ေတာင္ ၁-မိုက္ ၃-သစ္၊ အခ်င္း ၅-ေတာင္၊ လံုးပတ္ ၁၅-ေတာင္၊ ထု ၂-မိုက္ လက္ ၄-သစ္ျဖစ္သည္။ အေလးခ်ိန္မွာ ပိႆာ ၂၆၀၀၀ ျဖစ္သည္။ တန္ခ်ိန္ ၄၂-တန္ခန္႔ရွိသည္။ ေခါင္းေလာင္းႀကီးအထက္ခ်ိတ္ ေနရာတြင္ မႏုႆီဟရုပ္မ်ား ေဖာ္ထားေလသည္။

သာယာဝတီမင္း ေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ ေခါင္းေလာင္းစာပါရွိသည္။ ေခါင္းေလာင္းစာတြင္ ဦးစြာပထမ ေဂါတမျမတ္စြာဘုရား၏ ျဖစ္ေတာ္စဥ္ကို သုေမဓာရေသ့ဘဝမွ စတင္ျပဆိုျပီးေနာက္ သိဒၶတၳမင္းသားဘဝတြင္ ေတာထြက္၍ သစၥာေလးပါး ျမတ္တရားကို ေအာင္ျမင္ျပီး ဝါေတာ္ ၄၅-ဝါအရ၌ ပရိနိဗၺာန္ျပဳခဲ့ပံု။ ဘုရားရွင္သာသနာ ၂၃၈၉-ခုႏွစ္ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၃၇) တြင္ သာယာဝတီမင္း ထီးနန္ဆက္ခံ၍ တရားႏွင့္အညီ မင္းျပဳေၾကာင္းသာသနာေတာ္ကို ခ်ီးေျမႇာက္ေၾကာင္း၊ လယ္ယာကိုင္းကၽြန္းမွ ရေသာေငြျဖင့္ ပရိယတၱိ၊ ပဋိပတၱိ စာေပတို႔ကို ခ်ီးေျမႇာက္ေၾကာင္း၊ ယိုးဒယား သီဟိုဠ္တို႔မွ ရဟန္းသံဃာတို႔ကို လွဴဒါန္းဆည္းကပ္ေၾကာင္း၊ ေရႊတိဂံုဘုရားႀကီးကို ေရႊသကၤန္းကပ္လွဴျပီးလွ်င္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး သြန္းလုပ္လွဴဒါန္းေၾကာင္း၊ ထီးျဖဴႏွင့္ ၾကာပန္းအိုးမ်ားကို လွဴေၾကာင္း၊ ဤေကာင္းမႈေၾကာင့္ လူနတ္ျဗဟၼာတို႔ကို ကယ္မႏိုင္ေသာ ဘုရားအျဖစ္ကို ဆုေတာင္းေၾကာင္း၊ မိမိျပဳလုပ္ေသာ ကုသိုလ္အဖို႔ကိုလည္း ေဆြမ်ိဳးမိတ္သဂၤဟ၊ ဆရာသမား၊ သမၼာေဒ၀နတ္မ်ားႏွင့္ အနႏၲစၾကာဝဠာတြင္းရွိ သတၱဝါတို႔အား ေပးေဝေၾကာင္း ေဖာ္ျပပါရွိေလသည္။

( ကမၻာသိ ျမန္မာ့ေခါင္းေလာင္းႀကီး)
စစ္ကိုင္းျမိဳ႔၏ အေရွ႔ေျမာက္ ၁၆-မိုင္ခန္႔အကြာ တည္ရွိသည္။ မႏၲေလးျမိဳ႔၏တဖက္ကမ္း ေျမာက္ဘက္ ၇-မိုင္ခန္႔ သမၺန္ျဖင့္ ဆန္တက္လွ်င္ မင္းကြန္းသို႔ ေရာက္ေလသည္။
အံ႔ခ်ီးဖြယ္ရာျဖစ္ေသာ မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီးကို ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၇၀-ျပည့္ႏွစ္ ကဆုန္လဆန္း ၅-ရက္(ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၉၀-ျပည့္ႏွစ္) ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္ ပန္းတဥ္းဝန္နႏၵေက်ာ္ထင္ႏွင့္ ေၾကးသြန္းအမႈထမ္းမ်ား၏ စြမ္းအားျဖင့္ မင္းကြန္းေစတီေတာ္ႀကီးအနီးတြင္ သြန္းလုပ္ေလသည္။

ထိုမင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေၾကးညိဳႏွင့္ သြန္းလုပ္သည္။ ေရႊစ၊ ေငြစမ်ားကို ေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ ေၾကးသားထဲတြင္ ျမႇဳပ္ထား သည္။ ေၾကးခ်ိန္ပိႆာေပါင္း (၅၅၅၅၅) ထည့္သြင္းရသည္။ ထိုဂဏန္းကို လြယ္ကူစြာမွတ္သားႏိုင္ရန္ (မင္းျဖဴမွန္မွန္ေျပာ) ဟူေသာ ေဆာင္ပုဒ္တခုကို တီထြင္ခဲ့ေလသည္။
ထိုေခါင္းေလာင္းႀကီးကို သတၱဳျပားဖံုးထားေသာ သံုးေခ်ာင္းပူးရက္မႀကီး၌ ဆြဲထားသည္။ ထိုရက္မႀကီးသည္ ကၽြန္းတိုင္ႀကီးမ်ားကို ငံု၍ေဆာက္ထားေသာ အုတ္တိုင္ႏွစ္ခုေပၚတြင္ တင္ရွိထားေလသည္။

ေခါင္းေလာင္းႀကီးမွာ မလြဲႏိုင္ေတာ့ေပ။ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေထာက္ထားသည့္တိုင္ႀကီးမ်ား ေျမငလ်င္၏ဒဏ္ေၾကာင့္ ပ်က္စီးယိုယြင္းေနသည္။ ေခါင္းေလာင္းႀကီးေအာက္သို႔ ျပဳတ္၍မက်ေစရန္ သစ္သားတံုးႀကီးမ်ားျဖင့္ ေထာက္ေပးထားရေလသည္။
၁၈၃၈-ခုႏွစ္ ေျမငလ်င္ေၾကာင့္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး ေျမသို႔က်ခဲ့သည္။ အနည္းငယ္ ေနရာေရြ႔ကာ ေၾကး ၅-ပိႆာခန္႔ ပဲ့သြားသည္။ ၁၉၀၄-ခုႏွစ္တြင္ ဧရာဝတီသေဘၤာကုမၸဏီမွ စေကာ့တလန္လူမ်ိဳး အရာရွိတဦးက မူလသစ္သားရက္မကို သံရက္မႏွင့္ ေျပာင္းလဲတပ္ဆင္ေပးခဲ့ေလသည္။

မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ အတိုင္းအတာမွာ အဝအခ်င္း ၃၁-ေတာင္ ၄-သစ္၊ လံုးပတ္ ၃၃-ေတာင္ ၁-မိုက္ ၄-သစ္၊ ေဇာက္ ၁၃-ေတာင္ ၄-သစ္ျဖစ္ေလသည္။
ယခုအတိုင္းအတာမ်ားႏွင့္ ေရတြက္ေသာ္ အဝအခ်င္း ၁၆-ေပ ၃-လက္မ၊ လံုးပတ္ ၅၀-ေပ ၃-ပိုင္းတပိုင္း လက္မ၊ ေဇာက္ ၂၀-ေပ ၃-လက္မ၊ အျမင့္ ၁၂-ေပ၊ အထူ ၆-လက္မမွ ၁၂-လက္မ ျဖစ္ေလသည္။
အေလးခ်ိန္ ေၾကးအခ်ိန္ပိႆာ ၅၅၅၅၅-ျဖစ္သည္။ ထိုပိႆာခ်ိန္ကို တန္ခ်ိန္ဖြဲ႔လွ်င္ ၉၀-ဒသမ ၅၂-တန္ ရေလသည္။

ယခုအခါတြင္မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေရွးေဟာင္းသုေတသနဌာနမွ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ထားသျဖင့္ အမိုးျပာသာဒ္ သံုးဆင့္ တိုင္ေပါင္း (၁၆)တိုင္ရွိ ဘံုဗိမာန္အတြင္းဝယ္ ထိုက္တန္စြာ ခ်ိတ္ဆြဲထားရွိသည္။ ကုသိုလ္ရွင္တိုင္း ေခါင္းေလာင္းထိုး၍ အမွ်ေဝႏိုင္ေလသည္။
မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းႀကီးသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ အႀကီးဆံုးေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီးျဖစ္ရံုသာမက ယခုအခါ ကမၻာတြင္ အႀကီးဆံုးေသာေခါင္းေလာင္းႀကီး ျဖစ္ေလသည္။

( သမိုင္းဝင္ ျမန္မာေခါင္းေလာင္းမ်ား)
ျမန္မာ့ေၾကးေခါင္းေလာင္းႀကီးမ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ရာဇဝင္သမိုင္းတြင္ ထင္ရွားေသာ ျမန္မာမင္းဧကရာဇ္တို႔၏ ေခါင္းေလာင္းမ်ားမွာ မ်ားစြာပင္ရွိပါေသးသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ျပည္ေတာ္ျပန္ ေခါင္းေလာင္းမ်ားရွိသကဲ့သို႕ ျပည္ေတာ္မွပါသြားေသာ ေခါင္းေလာင္းမ်ားလည္း မ်ားစြာပင္ရွိေသးသည္။ ဒုတိကမၻာစစ္အတြင္းက ဂ်ပန္မ်ားသည္ ေခါင္းေလာင္းမ်ားကို စစ္သံုးလက္နက္မ်ား ျပဳလုပ္ၾကေလသည္။

(အသံျမည္သာ ေခါင္းေလာင္း)
ျမန္မာ့ေၾကးသြန္း (ပန္းတဥ္း) ပညာျဖင့္ ျပဳလုပ္ထားေသာ ေခါင္းေလာင္းမ်ားသည္ ထူးထူးျခားျခား ေက်ာ္ၾကားခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ေခါင္းေလာင္းမွာ ကမၻာေက်ာ္ၾကားသည္။ ႏိုင္ငံတကာမွ ႏွစ္သက္ျမတ္ႏိုးၾကေလသည္။
ျမန္မာ့ေခါင္းေလာင္း၏ ထူးျခားေသာ ဝိေသသလကၡဏာမွာ ပံုသ႑ာန္ လွပတင့္တယ္သည္။ အသံျမည္ဟည္းသည္။ အသံသာယာနာေပ်ာ္ဖြယ္ရွိသည္။ ေၾကးကိုသြန္းစပ္ရာ၌ ျမန္မာတို႔စပ္နည္းမွာ ပဥၥေလာဟာ-စပ္နည္း ျဖစ္သည္။ ပဥၥေလာဟာမွာ ေရႊ၊ ေငြ၊ ေၾကးနီ၊ သံ၊ ခဲ-ဟူေသာ ငါးမ်ိဳးျဖစ္သည္။ စပ္ဟပ္ရာတြင္ အခ်ိန္အတြက္ တိက်မႈပညာ လိုအပ္ေလသည္။

( ေခါင္းေလာင္းႏွင့္ ျမန္မာလူမ်ိဳး)
ေခါင္းေလာင္းကို ျမန္မာ၊ အဂၤလိပ္၊ အေမရိကန္၊ အိႏၵိယ၊ ေရာမ၊ အီဂ်စ္၊ တရုတ္စသည္ျဖင့္ ကမၻာေပၚရွိ တိုင္းျပည္အသီးသီးမွ လူမ်ိဳးအမ်ားအျပား အသံုးျပဳၾကေလသည္။
ကမၻာေပၚရွိ လူမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ ႏႈိင္းစာၾကည့္လွ်င္ ျမန္မာလူမ်ိဳးသည္ ေခါင္းေလာင္းကို အမ်ားဆံုးအသံုးျပဳသည္။ မြန္မြန္ျမတ္ျမတ္ျဖစ္ေသာ အရာဝတၳဳပစၥည္းတရပ္အေနႏွင့္လည္း ယံုၾကည္ယူဆထားၾကေလသည္။

ျမန္မာႏိုင္ငံအရပ္ရပ္ရွိ ဘုရား၊ ေစတီ၊ ပုထိုး၊ တန္ေဆာင္း၊ ေက်ာင္းဇရပ္၊ တံခြန္တိုင္၊ ငွက္ျမတ္နား စေသာ အထြတ္အျမတ္ ေနရာတို႔တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲလွဴဒါန္းထားရွိသည္ကိုလည္း ေတြ႔ရွိႏိုင္ေလသည္။

(ေခါင္းေလာင္းအလွဴဒါယကာ)
ေရွးေခတ္အခါက ေခါင္းေလာင္းႀကီးမ်ား၏ အလွဴဒါယကာတို႔မွာ ဘုရင္မင္းအစရွိေသာ ရာထူးရာခံပုဂၢိဳလ္ႀကီးမ်ား၊ သူေဌးသူၾကြယ္မ်ား၊ ရဟန္းသံဃာမ်ားသာလွ်င္ ျဖစ္ေလသည္။
ေခါင္းေလာင္းအလွဴသည္ ဘုရား၊ ေစတီ၊ ပုထိုး အလွဴမ်ားကဲ့သို႔ သားစဥ္ေျမးဆက္ မ်ိဳးရိုးအဆက္ဆက္တိုင္ေအာင္ မေပ်ာက္မပ်က္ တည္တံ႔ေသာ အလွဴႀကီးမ်ိဳးျဖစ္သည္။ အလွဴရွင္၏ ဂုဏ္သိန္ေစတနာမွာ ကမၻာတည္ရစ္ေစသည္ဟုလည္း ယံုၾကည္ၾကေလသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ပင္ ေခါင္းေလာင္းမ်ားကို ပဏိတဒါနအျဖစ္ လွဴဒါန္းၾကေသာအခါ ေခါင္းေလာင္းစာျဖင့္ ဒါယကာ ဒါယိကာမတို႔၏ အမည္နာမႏွင့္ သြန္းလုပ္ေသာ ခုႏွစ္ ကာလတို႔ကို ကမၸည္းေရးထိုး လွဴဒါန္းေလ့ရွိေလသည္။
ထူးထူးျခားျခား ေမာ္လျမိဳင္က်ိဳက္သလႅံေတာင္၊ က်ိဳက္သလႅံဘုရား၌ က်ိဳက္သလႅံေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ ထူးျခားခ်က္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ က်ိဳက္သလႅံေခါင္းေလာင္းတလံုးသာလွ်င္ အဂၤလိပ္စာႏွင့္ ကမၸည္းထိုးထားလ်က္ရွိေလသည္။

အဂၤလိပ္စာ၏ အထက္နား၌ ပါဠိဘာသာျဖင့္လည္း ေခါင္းေလာင္းစာပါရွိေလရာ ထိုဘာသာႏွစ္ရပ္၏ လိုရင္းအဓိပၸါယ္မွာ (ကုနံလဂၤ အမည္ရေသာ ရဟန္း၊ ငါသည္ ဤေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ေၾကးခ်ိန္ပိႆာ ၆၀၀-(ေျခာက္ရာ)ျဖင့္ သြန္းလုပ္ခဲ့သတည္း။ ဤေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ဖ်က္ဆီးေသာသူသည္ မဟာအဝီစိငရဲမွ မလြတ္ပါေစသတည္း) ဟူ၍ ျဖစ္ေလသည္။

(ေခါင္းေလာင္းထိုး၍ အမွ်ေဝသည္)
ဗုဒၶဘာသာ ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔သည္ ေခါင္းေလာင္းလွဴဒါန္းေသာ အက်ိဳးတရားကို ျမတ္ႏိုးၾကျခင္းမွာ ေခါင္းေလာင္းသံ-၏ အက်ိဳးအာနိသင္ကို ေကာင္းစြာသိရွိထားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေလသည္။
ေက်ာင္းကန္ဘုရားမ်ားတြင္ ထားရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းတို႔မွ ျမည္ဟည္းသံကို ၾကားသိၾကေသာ ဗုဒၶဘာသာဝင္တို႔သည္ ၾကားသိလိုက္ရသည္ ့တဒဂၤအခ်ိန္ေလး၌ပင္ ရုတ္ခ်ည္း ဘာသာေရးကို စိတ္ညြတ္လာတတ္ေလသည္။

ေခါင္းေလာင္းထိုးသံေၾကာင့္ မေကာင္းမႈ ညစ္ညဴးေသာစိတ္ဓာတ္မ်ား လြင့္စဥ္သြားတတ္သည္။ ေကာင္းမႈ ၾကည္လင္ခ်မ္းေျမ့ေသာ စိတ္ႏွလံုးကိုပြားမ်ား ေပၚေပါက္ေစသည္။
ေခါင္းေလာင္းသံျဖစ္ေပၚလာေအာင္ ေခါင္းေလာင္းထိုးသူတို႔သည္ မိမိတို႔လွဴဒါန္းမႈမ်ား ျပဳလုပ္ျပီးစီး၍ ထိုေကာင္းမႈကုသိုလ္ တရားကို သတၱဝါအမ်ားအား မိမိနည္းတူ ကုသိုလ္ရၾကေစလိုေသာဆႏၵ ပုဂၢလိကကုသိုလ္ကို အမ်ားကုသိုလ္အျဖစ္ ေမတၱာစစ္ ေစတနာျဖင့္ ျဖန္႔ေဝလိုက္ျခင္းပင္ျဖစ္ေလသည္။

ေလႏွင့္အတူလြင္ပါလာေသာ ေခါင္းေလာင္းသံသည္ နားထဲသို႔စိမ့္ဝင္သြားသည့္အခါ အိမ္မႈကိစၥအဝဝတို႔ျဖင့္ မအားလပ္ေသာ အိမ္ရွင္မတဦးပင္လွ်င္ ဘဝင္ခိုက္ေအာင္ သဒၶါစိတ္မ်ားေပၚေပါက္လာျပီးေနာက္ သာဓု သာဓု သာဓု သံုးႀကိမ္ဖြင့္ထုတ္ ေခၚဆိုမိတတ္ေလသည္။

ထိုမွ်အေရးပါ အရာေရာက္ေသာ ဗုဒၶသာသနိက ဝတၳဳပစၥည္းတရပ္ျဖစ္သည့္ ေခါင္းေလာင္းကို ဗုဒၶဘာသာဝင္မွန္လွ်င္ အဘယ္မွာမႏွစ္သက္ဘဲ ရွိႏို္င္အံ႔နည္း။ ေရွးအထက္ေက်ာ္ကာရီမွ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ကာလတိုင္ ေခါင္းေလာင္းထိုး၍ အမွ်ေဝျခင္း-သည္ ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔၏ ေကာင္းျမတ္ေသာ ဗုဒၶဘာသာယဥ္ေက်းမႈ အစဥ္အလာေကာင္းတရပ္ပင္ ျဖစ္ေပသတည္း။

သုေတသီ ျမင့္ထြန္း